Het dilemma van de boom en de begraafplaats

In een nabijgelegen dorp is consternatie ontstaan om een rode beuk. Die midden op de joodse begraafplaats groeit en wiens takken over de graven hellen. De joodse stichting wil van de boom af, de omwonenden willen de boom behouden want 150 jaar oud, zuivert de lucht, geeft een mooi uitzicht en wellicht nog enkele argumenten op basis van natuur en milieu.

Een woordvoerder van de NIK (Nederlands-Israëlitisch Kerkgenootschap) verklaart in een zondagskrantje waarom bomen ongewenst zijn: “De wortels (…) verstoren door de ondergrondse groei de eeuwigdurende grafrust. Het is ook niet toegestaan dat nabestaanden van de priesters zich onder een dak bevinden met de doden. Door overhangende takken met bladeren ontstaat een symbolisch dak tussen de graven en de boom waardoor het voor afstammelingen van de priesters niet mogelijk is eventueel de begraafplaats te bezoeken.”

De woordvoerder verwijst naar de 613 mitswot. Dat is een lijst met alledaagse geboden (248) en verboden (365) die de joodse God aan het joodse volk heeft gegeven om na te leven of juist te vermijden. En die kunnen zeer specifiek zijn. Denk aan wat er op joodse feest- en gedenkdagen moet worden gedaan, hoe een jood zich moet gedragen tegenover bekenden en vreemden, wat er wel of niet gegeten mag worden. Je vindt ze o.a. ook terug in Exodus en Leviticus (Oude Testament), zoals:

123. Eet tijdens Pesach geen gist. (Ex. 13:3)
164. Eet geen vlees met melk. (Ex. 34:26 en Ex. 23:19)
281. Bedrieg niet. (Lev. 19:13)

Het verbod waar de woordvoerder het over heeft is nr. 383. Een hogepriester mag niet onder 1 dak verkeren waar een lijk ligt. (Lev. 21:11). Zo geredeneerd vormen de takken en bladeren van de beuk een soort afdakje, waar priesters en nakomelingen van priesters (en dat zijn er veel. Denk aan mensen met de naam Cohen en afleidingen daarvan) niet mogen zijn. Maar waar begint dat afdakje? Is het net bij een uitstekende tak die, in een verticale lijn naar beneden, het graf raakt? Wat als de tak waait, van links naar rechts? Ligt het graf dan weer wel, dan weer niet onder een afdakje? Wie houdt de groei van die tak bij? Hoe meer bomen er staan, hoe onbereikbaarder de begraafplaats wordt.

Omwonenden vinden het religieuze argument niet geldig, want “hoezo nu ineens? Die boom groeit er al decennia en dat was nooit een probleem.” En dat “hoezo nu ineens” is volgens mij juíst de reden voor de kap.

Na de Tweede Wereldoorlog kwamen er weinig mensen terug naar de dorpen en steden waar ze ooit gewoond hadden. Er waren te weinig overlevenden om voor de graven te zorgen. Hierdoor heeft het zover kunnen komen dat meer dan 200 joodse begraafplaatsen in Nederland in erbarmelijke staat verkeren. Het ministerie heeft daarom in 2021 besloten 2,5 miljoen euro uit te trekken om zoveel mogelijk van die begraafplaatsen te herstellen. Het “hoezo nu ineens” is dus een kwestie van geld.

Met dit geld wordt de geschiedenis van joods Nederland voor een “breed en divers publiek zichtbaar en kenbaar” gemaakt, lezen we op de website van het ministerie. Begraafplaatsen worden aangewend voor educatie en didactische aangelegenheden.

Geloof mij, ik wil elke boom op aarde behouden. Maar door deze ‘grootste hersteloperatie van joods erfgoed” lijkt het erop dat we er als samenleving iets zeer waardevols voor terug krijgen. Begraafplaatsen als stille getuigen van het joodse leven vóór de Tweede Wereldoorlog. Ik geef daar toch de voorkeur aan boven een rode beuk, hoe prachtig die ook is. Bovendien, het verlies van een rode beuk is prima te compenseren door er elders een te planten. Zo moeilijk hoeven we het allemaal niet te maken.

Ook in Borne en in Monferland is debat over de joodse begraafplaatsen in combinatie met bomen.

foto: wikipedia.

Update 9 juli 2023: de beuk blijft staan. Er zijn 12 bezwaarschriften tegen de kap ingediend en een online petitie is 865 keer ondertekend. De NIK heeft daarop besloten de vergunning voor de kap in te trekken om de goede banden met de omwonenden niet te verstoren. Bovendien adviseerde de Bomenstichting dat snoei goed mogelijk is. bron: Rode beuk bij Joodse begraafplaats Dieren blijft staan (nieuws.nl)